ایران را نه از نگاه غرب بلکه از زاویه شرق باید شناخت - مجله جاودان

این نشست علمی با حضور غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان، دکتر محمدرضا نصیری، مدیر گروه شبه قاره، آزرمیدخت صفوی، رئیس دانشگاه اسلامی علیگر هند، باغ فلکی، معاون رایزنی فرهنگی هند در ایران، کریم نجفی برزگر، استاد دانشگاه پیغام نور، و توسلی، استاد دانشگاه سیستان، و جمعی از پژوهشگران و اعضای هیئت علمی فرهنگستان برگزار گردید.

در ابتدای نشست غلامعلی حداد عادل ضمن خوشامدگوئی به میهمان درباره فعالیت های علمی و پژوهشی آزرمیدخت صفوی در حوزه زبان و ادب فارسی سخن گفت و فعالیت های وی را باعث ایجاد تحرک تازه ای در زمینه ادبیات معاصر هند و مسائل زبان و ادب فارسی در هندوستان دانست.

پس از آن آزرمیدخت صفوی در سخنانی، با اشاره به لزوم توجه به ادبیات تطبیقی در حوزه آثار دو کشور ایران و هند اظهار کرد: امروزه ادبیات تطبیقی در سرتاسر دنیا بسیار اهمیت و نفوذ بسیار پیدا نموده است. یکی از وجوه مهم و مشترک ادبیات کشورها که در حوزه ادبیات تطبیقی قرار می گیرد، آن جنبه ای از ادبیات است که در جهت صلح و اخلاق و انسان دوستی است؛ فرقی نمی کند که این ادیب، ایرانی است یا فرانسوی یا هندی. مهم این است که تمام این نویسندگان اعتلای انسان را در نظر دارند.

وی در ادامه به روابط میان ایران و هند پرداخت و گفت: بهترین نمونه تعامل فرهنگی و ادبی و نظری بین ایران و هند بوده است. ادب معاصر هند هم بسیار به ادبیات معاصر ایران نزدیک است. نقطه شروع ادبیات معاصر در ایران و هند تقریباً هم زمان است. در هند نسلی روی کار آمد که در شروع به تغییر زبان روی آورد. کسانی مثل سر سیّد احمد خان یا مولانا ابوالکلام آزاد به گونه ای می نوشتند که از آن زبان پرتکلّف گذشته بگذرند و به یک زبان ساده برسند. از نظر محتوا نیز آنان به مسائل مردم گرایانه روی آوردند. پریم چاند نخستین کسی بود که درباره کسانی که به طبقات پایین جامعه تعلق داشتند، رمان و داستان نوشت؛ طبقه ای که در هند هیچ نقشی در جامعه نداشتند. همچنین درباره مسائل مذهبی و اسلامی آثاری پدید آمد، از جمله درباره واقعه کربلا آثاری به وجود آمد، تا جایی که امروزه کربلا در ادب هند تبدیل به استعاره ای شده است از تقابل حق و باطل، خیر و شر، ظالم و مظلوم. حتی غیرمسلمانان نیز به راحتی این استعاره را در آثار خود به کار می برند. از جمله این نویسندگان یکی قره العین حیدر، دختر سجاد حیدر (متخلص به یلدریم) است. این بانوی نویسنده یکی از مهم ترین نویسندگان امروزی هند است که به واقعه کربلا بسیار توجه نشان داده است.

صفوی در ادامه اضافه کرد: ادبیات معاصر هند از چند سال پیش از استقلال هند شروع شد؛ یعنی از سال 1947 میلادی. اصولاً هرگاه در جامعه ای ظلم زیاد می گردد، ادبیات به مقابله با آن برمی خیزد؛ همانطور که در ایران نیز این رخ داد. فیض احمد فیض، سعادت حسن مَنتو و عصمت جغتایی سه ادیب دیگر هندی بودند که در آن دوران پیش از استقلال هند در باب مسائل آزادی خواهانه و مردمی و مسائل زنان می نوشتند و می سرودند. فاصله طبقاتی و مسائل اجتماعی متأسفانه هنوز هم در هند وجود دارد و شاعران و نویسندگان هندی نیز همچنان در باب همین موضوعات می نویسند و می سرایند. مسئله زنان نیز همچنان وجود دارد؛ نه تنها در هند، که در تمام دنیا وجود دارد. باید یک مطالعه تطبیقی انجام یابد میان آثاری که در ایران و هند، در ادب معاصر دو کشور، به وجود آمده است. ما باید با ادبیات معاصر همدیگر آشنا بشویم؛ چه در حوزه ادبیات داستانی و چه در حوزه شعر.

این استاد دانشگاه در سرانجام درباره رویکرد شاعران معاصر هند به قالب های شعری اظهار کرد: امروزه در هند قالب غزل کمی کنار گذاشته شده و بیشتر شاعران رو به شعر بدون وزن یا قافیه آورده اند که معادل همان شعر نیمایی و شعر نو در ایران است و در هندوستان به Blank verse معروف است.

پس از آن فتح الله مجتبائی، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سخنانی کوتاه درباره ادب معاصر هند گفت: کار و تخصص من درواقع ادبیات معاصر هند نیست. من تا حدی درباره این موضوع مطالعه نموده ام و به واسطه فعالیت هایم در هند و پاکستان ارتباطاتی هم با نویسندگان و شاعران هندی داشته ام. در ادبیات هند و ایران تنها به شعر و فرهنگ نباید پرداخت. این دو کشور یک واحد فرهنگی به هم پیچیده اند. این دو فرهنگ و مردمش طوری در طول سه هزاره به هم آمیخته اند که موجب حیرت می گردد. متأسفانه در سال های اخیر ما همیشه به غرب نگاه نموده ایم، اما اکنون باید برگردیم و ایران را از سمت شرق بشناسیم و معرفی کنیم؛ مخصوصاً روابط ایران و هند. آنالیز آثار موجود نشان می دهد که ارتباط میان این دو کشور و این دو فرهنگ تا حدی بوده است که مردمان و ادبا و نویسندگان آن ها حتی به زبان های محلی یکدیگر نیز آشنایی داشته اند.

وی در ادامه با اشاره به اهمیت شناخت تاریخ و ضرورت مطالعه آن برای ملت ها اظهار کرد: یک ملت اگر تاریخ خود را نشناسد، خودش را نمی شناسد. درباره اهمیت شناخت این دو ملت نسبت به یکدیگر کافی بدانیم که تقریباً هزار سال از تاریخ هند به زبان فارسی است و به این زبان مکتوب شده است. از سوی دیگر ریاضیات هندی در ریاضیات ما تأثیر فراوان داشته است. همین عدد صفر از اختراعات هندی هاست و همین طور دیگر اعداد. وقتی این حروف و ارقام به ایران آمد، آن را حروف هندی نامیدند و وقتی از ایران به مغرب زمین رفت آن را اعداد عربی نامیدند. این ها جنبه هایی است که باید بیشتر به آن ها توجه گردد.

باغ فلکی، معاون رایزنی فرهنگی سفارت هند در ایران، دیگر سخنران این نشست علمی بود که در سخنان خود حوزه های قابل مطالعه در ادب معاصر را برشمرد و به مصادیق آن ها اشاره نمود. وی در این باره گفت: در مورد ادبیات معاصر هند می توان در چهار حوزه سخن گفت. شعر یکی از آن حوزه هاست. حوزه نقد ادبی دیگر حوزه مورد مطالعه در ادبیات معاصر هند است که زمینه اصلی آن مربوط به ادبیات پسااستعماری هند می گردد. نمایشنامه نویسی دیگر حوزه ای است که می توان به آن توجه کرد. داستان نویسی نیز دیگر حوزه ای است که هندی ها از این نظر بسیار قوی هستند و سابقه ای طولانی در این زمینه دارند.

در سرانجام این نشست کریم نجفی برزگر، استاد دانشگاه پیغام نور، نسخه ای از کتاب دبستان مذاهب را که تصحیح نموده بود به دکتر مجتبائی تقدیم کرد.