کاخ آپادانا در شوش ، تاریخچه و علل ویرانی - مجله جاودان

کاخ آپادانا در شوش

این کاخ به دستور داریوش عظیم پادشاه هخامنشی در حدود سال های 515-521 پیش از میلاد در شوش روی آثار و بقایای عیلامی بنا نهاد شد. دیوارهای کاخ از خشت و ستون های آن از جنس سنگ است. اگر از اندیمشک، 40 کیلومتر در جاده سرسبز و زیبا رانندگی کنیم، به شهر شوش می رسیم که یکی از کهن ترین شهرهای جهان است. حفاری های باستان شناسی نشان می دهد که این منطقه در 9000 سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده. در 5000 سال پیش از میلاد در این مکان مردم در قلعه زندگی می کردند و از 4000 سال پیش، اولین مکانی بر روی زمین است که در آن زندگی شهری ایجاد شده است.

کاخ داریوش واحدهای مختلفی از جمله تالار بار عام، حرم سرا، دروازه و کاخ پذیرایی و همچنین سه حیاط مرکزی دارد. دیوارهای داخلی کاخ با آجر لعابدار منقوش با طرح های سپاه جاویدان، شیر بالدار و نقش گل نیلوفر آبی مزین بوده اند که بقایای به جاماندهٔ آنها در موزه های خارجی و داخلی نگهداری می شوند.

مساحت تالار یا کاخ آپادانا 10434 متر است. این کاخ که بارگاه یا آپادانه نامیده شده توسط اردشیر دوم تجدید بنا شده است. طرح کاخ بنایی کوشک مانند با 3 ایوان ستوندار در جبهه شمالی، شرقی و غربی آن است. تالار مرکزی با ابعاد 58 در 58 متر است و دارای 36 ستون می باشد. ارتفاع ستونها حدودا 20 متر است و با ستون های کله گاوی شکل ساخته شده است. ایوان ها هر کدام دارای دو ردیف ستون 6 تایی می باشند.

کاخ آپادانا در شوش

از جمله نکات تحسین برانگیز و حیرت آور که معماران و طراحان ساخت این مجموعه تاریخی در نظر گرفته اند، حضور سکویی است که به نظر می رسد کاخ آپادانا روی آن ساخته شده است. همانگونه که می دانید، کاخ هایی که در مجموعه تخت جمشید، احداث شده اند، روی صفه ای از جنس سنگ قرار گرفته که به دامنه کوه رحمت شهرت دارد. درواقع مسطح و هموار کردن چنین بخشی که بالغ بر 12 هکتار است، امری بسیار سخت و سنگین بوده است. کانال کشی روی چنین صخره ای سخت و طاقت فرسا به نظر می آید و این از هنر و استادی معماران و سازندگان این بنای عظیم تاریخی محسوب می گردد.

این درحالی است که در کاخ آپادانای شوش، آن سوی هنر شگفت انگیز معماری را که در نوع خود جالب و ستودنی است، مشاهده خواهید کرد. چرا که در این مجموعه زیبا، صفه طبیعی همانند مجموعه تخت جمشید حضور نداشته و طراحان و سازندگان این کاخ، از سکویی مصنوعی استفاده کرده اند. اینجا است که شاهکار هنر معماری دوران حکومت هخامنشیان مشاهده می گردد. معماران و باستان شناسان ابعاد این صفه مصنوعی را تقریبا برابر با ابعاد صخره مجموعه تخت جمشید برآورد کرده اند.

به نظر می رسد، پس از مسطح و هموار شدن صخره مورد نظر، معماران و مهندسان بابلی طبق روشی با قدمت هزارسال، از خشت خام استفاده کرده و پی عمارت کاخ آپادانا را پایه ریزی کرده اند. قطعا این عملیات بسیار سخت و طاقت فرسا بوده و مدت زمان بسیاری را برای ساخت و ساز آن در نظر گرفته اند. از کلیه مجموعه کاخ 110 اتاق و تالار مکشوف شده است.

جغرافیای کاخ آپادانا

شش حیاط که سه تای آنها بسیار عظیم دور یک محور شرقی و غربی قرار گرفته اند، در داخل مجموعه کاخ ها وجود داشته اند که به وسیله یک راهروی عظیم به بخش شمالی مربوط میشده است. سه حیاط کوچکتر در بخش شمالی مجموعه کاخ قرار داشته اند. اتاق ها و ساختمان های مختلف کاخ به وسیله این حیاط ها روشنایی گرفته و تهویه می شدند. بستر این حیاط ها با آجرهایی به رنگ قرمز اخرایی فرش شده اند

درشرقی ترین و عظیمترین حیاط، سوراخهای مدوری دیده می گردد که احتمالا محل نصب دکل یا پرچم بوده اند باستان شناسان حدس می زنند که این حیاط کاربری نظامی داشته یا محل صف بستن و تجمع نگاهبانان کاخ بوده است. در شمال این حیاط هم نقش شیرها را به طول چهار متر می بینید که در گذر زمان کاملا سالم مانده اند.

بعد از عبور از این حیاط در راستا غرب به شرق به محوطه دوم می رسیم که به دلیل بارندگی های زیاد منطقه که بی شباهت به بارندگی های استوایی نیست این روزها جا جایش را علف پر کرده است.آپادانا نام یک قلعه نیست، بلکه نام باستانی بناهایی است که با تالارهای ستون دار شناخته می شدند. بهترین نمونه های آپاداناها را در تخت جمشید و کاخ شوش می توانید ببینید و یکی از این بهترین آپاداناها در شوش دانیال وجود دارد.

موقعیت کاخ آپادانا

جغرافیای کاخ آپادانا

کاخ آپادانای شوش، در استان خوزستان، شهرستان شوش و در محدوده مربوط به قلعه شوش قرار گرفته است.به نظر می رسد که در نزدیکی این بنای تاریخی، مجموعه ای به نام کاخ فرانسوی ها که توسط کشور فرانسه ساخته شده است، وجود دارد.اگر از اندیمشک، 40 کیلومتر در جاده ای سرسبز و زیبا رانندگی کنیم، به شهر شوش می رسیم که یکی از کهن ترین شهرهای جهان است. حفاری های باستان شناسی نشان می دهد که این منطقه در 9000 سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده، در 5000 سال پیش از میلاد مردم این مکان در قلعه زندگی می کردند و از 4000 سال پیش، اولین مکان روی زمین است که در آن زندگی شهری ایجاد شده است.

تاریخچه کاخ آپادانای شوش

شهر شوش که می توان از آن به عنوان یکی از قدیمی ترین مناطق مسکونی در ایران یاد کرد، دربرگیرنده وقایع تاریخی شگرفی از دوران حکومت پادشاهان و امپراتوران ایران کهن، همچون فرمانروایی پادشاهی هخامنشیان است. این خطه از کشور، پاسدار عمارات و آثار تاریخی باشکوه و ارزشمندی است که بیان کننده بخشی از هویت و فرهنگ غنی سرزمینی است بی نظیر که تاریخ شناسان، باستان شناسان و مورخان را به تعظیم و نکوهش وا داشته است.

آثار باستانی کاخ آپادانا

باستان شناسان قدمت این شهرستان را به 4000 سال پیش از میلاد نسبت می دهند. پیشینه ای که تمدنی ناب از ایران کهن را برای آیندگان به ارمغان آورده است. به اعتقاد بسیاری از مورخان و کارشناسان تاریخی، اولین نشانه های تمدن بشری در شهرستان شوش، به دهکده ای تاریخی و متعلق به دورانی بالغ بر 7000 سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد و همین مسئله یکی از دلایل اهمیت و شکوه این منطقه در کشور و سراسر جهان به شمار می آید. کاوش گران و باستان شناسان به دلیل قدمت و اهمیت تاریخی شوش، همچنان به فعالیت ها و کاوش های خود در جستجوی بخشی دیگر از تاریخ و فرهنگ گذشتگان این سرزمین، ادامه می دهند.

غارت آثار باستانی ایران توسط فرانسوی ها

در سال 1880 میلادی، یک گروه از باستان شناسان فرانسوی این کاخ را از دل خاک بیرون کشیدند و ستون ها و سرستون های کاخ را با اره بریدند و به فرانسه منتقل کردند و امروزه در شوش، فقط چند زیرستون وجود دارد و کاخ به شکل سابقش وجود ندارد. بیش تر اشیا خارج شده، اکنون در موزه لوور نگهداری می شوند.

حکومت فرانسه با اخذ امتیاز انحصاری حفاری های باستان شناسی در شوش متمرکز شد. ژاک دمورگان (که کاشف نفت در ایران است)، در 16 دسامبر 1897 میلادی با مسئولیت جدیدش وارد شوش شد و برای تامین محلی برای زندگی اعضای هیات باستان شناسی فرانسه و نیز محافظت از اشیای مکشوفه، در مدت شش ماه قلعه ای به سبک معماری اروپای قرون وسطی بر روی تپه اکروپل که به معنای بالاترین نقطه شهر است بنا کرد.

آثار باستانی کاخ آپادانا

او این دژ مستحکم را با آجرهای بر جا مانده از کاخ آپادانا و چغازنبیل و محوطه باستانی هفت تپه بر مبنای نقشه زندان باستیل فرانسه بنا نهاد. در واقع این قلعه موزه ای از آجرهای دوره های ایلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی است. (وقتی به آجرهای این قلعه نگاه کنید، آجرهای لعابدار یا آجرهای منقش به خط میخی کاملا مشهود است.)

این فرانسوی هرچه را که توانست، استخراج کرد و به موزه لوور و دیگر موزه های اروپا فرستاد و هرچه که فرستادنی نبود در ساخت قلعه به کار گرفت! و اینگونه است که اکنون از کاخ آپادانا چیزی جز چند پای ستون و چند تکه سنگ باقی نمانده است!

ژان دیولافوا در کتاب خاطراتش می گوید:

دیروز گاو سنگی عظیمی را که در روزهای اخیر پیدا شده است با تاسف تماشا می کردم، در حدود دوازده هزار کیلو وزن دارد! تکان دادن چنین تودهٔ عظیمی غیر ممکن است. بالاخره نتوانستم به خشم خود مسلط شوم، پتکی بدست گرفتم و بجان حیوان سنگی افتادم. ضرباتی وحشیانه به او زدم. سر ستون در نتیجه ضربات پتک مثل میوهٔ رسیده از هم شکافت..

ژان دیولافوا

علل ویرانی کاخ

یکی از بحث انگیزترین موضوعات پیرامون کاخ های هخامنشی شوش ، تاریخ و علت ویرانی آنها بوده است . هیات باستانشناسی شوش به سرپرستی ژان پرو ینطور نتیجه گیری کرد که کاخ به مرگی طبیعی از میان رفته است . ابعاد عظیم کاخ ، مصنوعی بودن پی ،خشتی بودن ، رها شدن آن پس از انقراض هخامنشیان از جمله دلیلی است که برای ویرانی کاخ ها ذکر می گردد . منابع کتبی هم از تسلیم صلح آمیزشوش به اسکندر و سربازانش حکایت می کنند حتی در دوره هخامنشی هم قسمت هایی از کاخ نشست کرده بود که معماران و مرمتگران این مشکل را برطرف ساخته بودند .

با این حال ممکن است کاخ ها در کشمکش های میان سرداران مقدونی در ادوار بعدی دچار آسیب شده باشند . کاوش های جدیدتر در شوش بر وقوع درگیری هایی دلالت می کنند . بعد از انقلاب اسلامی ایران کاوش های باستانشناسی در آپادانی شوش متوقف شد و این وقفه تا سال 1377 هجری شمسی ادامه داشت .

بهتر است خبری را مرور کنیم .

خبر : علت ویرانی کاخ آپادانی داریوش اول در شوش کشف شد سرپرست گروه باستانشناسی شوش خبر داد :

با انجام حفاری در قسمت غربی آپادانی شوش کاخ داریوش اول هخامنشی بخشی از ستون های تختگاه این کاخ از زیر خاک نمیان شد . در نهمین فصل کاوش های باستانشناسی در جبهه غربی تختگاه آپادانی شوش که توسط یک گروه ده نفره شامل باستانشناس ، کارشناس میراث فرهنگی ، مهندس معمار و نیز مهندس نقشه بردار در حال انجام است ، تا کنون 340 متر از محوطه تختگاه آپادانا حفاری و کاوش شد . در جریان حفاری ها با توجه به کشف صدها عدد سر پیکان جنگی و سر زوبین از جنس مفرغ و با توجه به مطالعات اجرا شده چگونگی تخریب آپادانی شوش توسط سپاهیان اسکندر مقدونی مشخص شد .

کتیبه داریوش عظیم در کاخ آپادانا

سرپرست گروه باستانشناسی شوش همچنین گفت :گروه باستانشناس در جریان چندین فصل حفاری در جبهه غربی تختگاه آپادانا ضمن رد نظریه پیشین باستانشناسان غیر ایرانی (فرانسوی) که مدعی اند کاخ آپادانا به مرگ طبیعی از بین رفته ، نابودی این بنای عظیم را با وجود شواهد موجود ناشی از حمله سپاهیان اسکندر مقدونی می دانند . کابلی هدف از انجام کاوش های باستانشناسی در تختگاه آپادانا را که از سال 1377 آغاز شده و هر دوره آن دو ماه است مرمت و احیای دیواره غربی تختگاه آپادانا به شیوه قبل از تخریب ذکر کرد و گفت سازمان میراث فرهنگی در صدد است تا بعد از انجام عملیات مرمت بر روی بنا نسبت به ایجاد باغ موزه اقدام نماید .

این کاخ در حفاری های بین سال های 1311 تا 1314 از زیر خاک بیرون آوره شد و پس از 70 سال در سال 1380 در فهرست آثار ملی ایران به شماره 3981 به ثبت رسید .

کشف کتیبه ای مربوط به دوران پادشاهی داریوش

از نکات مهمی که در کاوش های اجرا شده بر کاخ آپادانا وجود دارد، می توان به کشف کتیبه ای مربوط به دوران پادشاهی داریوش اشاره کرد که روی آن نوشته ای از قول داریوش حک شده که بیانگر شرح ساخت کاخ آپادانا است.

اردشیر، شاه عظیم، شاه شاهان، شاه مردمان، شاه روی این زمین، پسر داریوش شاه، داریوش پسر اردشیر شاه، اردشیر پسر خشایارشاه، خشایارشاه پسر داریوش شاه، داریوش پسر و پشتاسپه، هخامنشی می گوید:داریوش جد من این آپادانا را ساخت، سپس، در زمان پدرعظیمم اردشیر، آپادانا سوخت. حال به خواست اهورامزدا آناهیتا و میترا، من فرمان به بازسازی آپادانا دادم. اهورامزدا ،آناهیتا و میترا مرا در برابر تمام بدی ها حفظ کنند و نیز آنچه را انجام دادم.

طبق نوشته حک شده در این کتیبه، به نظر می رسد که این کاخ، در سال های بعد از مرگ داریوش و در زمان سلطنت اردشیر اول (نوه داریوش) دچار حریق شده و پس از آن، توسط اردشیر دوم (نوه داریوش) مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است. نکته جالب دیگر این است که در این کتیبه نام کاخ آپادانا و دو فرشته آناهیتا و میترا به روشنی بیان شده است .

در کتاب تورات (عهد عتیق) ، داستان های بسیاری از وقایع دوران حکومت پادشاهان هخامنشی روایت شده است از جمله جشن خشایارشا درکاخ آپادانا شوش و انتخاب دخترک زیباروی یهودی به نام استر (ستاره) به عنوان ملکه ایران .

صد ها سال پس ازحمله اسکندر مقدونی و به آتش کشیدن کاخ آپادانا شوش ، درحالی که همگان نام و خاطره آن کاخ زیبا و باشکوه را فراموش کرده بودند ، یک خاخام یهودی که برای زیارت قبر حضرت دانیال نبی (ع) به شوش سفر کرده بود ، متوجه تکه سنگ های عظیمی شد که در آن نزدیکی برزمین افتاده بود . او پس ازتحقیق فراوان دریافت که این سنگ ها ویرانه های همان کاخ شوشان است که توصیف آن در تورات آمده است .