علائم سو تغذیه چه می باشد و درمان آن چیست؟ - مجله جاودان

بدن احتیاج به ویتامین ها و مواد معدنی مختلف بسیاری دارد که هم برای رشد و هم پیشگیری از بیماری ها حیاتی هستند. از این ویتامین ها و مواد معدنی اغلب به عنوان ریزمغذی یاد می گردد. آن ها به طور طبیعی در بدن فراوری نمی شوند، بنابراین باید آنها را از رژیم غذایی خود دریافت کنید.

کمبود مواد مغذی یا سوء تغذیه زمانی اتفاق می افتد که بدن اندازه لازم مواد مغذی را از مواد غذایی جذب یا دریافت نمی نماید. کمبودها می توانند به طیف وسیعی از مسائل سلامتی منجر شوند. این مسائل می توانند شامل مسائل هضم، اختلالات پوستی، رشد استخوانی ناقص یا بازماندگی از رشد و حتی زوال عقل باشند.

اندازه هر ماده مغذی که باید مصرف کنید بستگی به سن شما دارد. بسیاری از خوراکی هایی که از فروشگاه های مواد غذایی خریداری می کنید مانند غلات، نان و شیر، برای جلوگیری از سوء تغذیه با مواد مغذی مورد احتیاج غنی شده اند. اما گاهی اوقات بدن شما قادر به جذب مواد مغذی خاصی نیست حتی اگر آنها را مصرف کنید. کمبود در هر یک از مواد مغذی مورد احتیاج بدن شما امکان پذیر است. در ادامه با راستینه همراه باشید تا در خصوص بعضی از موارد سوءتغذیه رایج و اجتناب از آنها اطلاعات بیشتری کسب نمایید.

انواع موارد سوء تغذیه

کمبود آهن

یکی از شایعترین موارد سوء تغذیه در سراسر دنیا، کمبود آهن است. کمبود آهن می تواند منجر به آنمی یا کم خونی گردد. آنمی اختلال خونی است که باعث خستگی، ضعف و انواع مختلفی از علائم می گردد.

آهن در خوراکی هایی همانند سبزیجات برگ دار سبز تیره، گوشت قرمز و زرده تخم مرغ یافت می گردد. آهن به بدن شما یاری می نماید تا گلبول قرمز فراوری کند. هنگامی که دچار کمبود آهن هستید، بدن شما گلبول های قرمز کمتری فراوری می نماید. گلبول های قرمزی که بدن فراوری می نماید، کوچک تر و ضعیف تر از سلول های خونی سالم هستند. بعلاوه کمتر قادر به انتقال اکسیژن به بافت ها و اندام های شما هستند.

طبق اعلام سازمان بهداشت دنیای (WHO)، بیش از 30 درصد از جمعیت دنیا دچار کم خونی هستند. بسیاری از این افراد به دلیل فقر آهن مبتلا به کم خونی شده اند.

در واقع، فقر آهن تنها کمبود تغذیه ای است که هم در کشورهای پیشرفته و هم کشورهای در حال توسعه شایع است. کم خونی فقر آهن بسیاری از افراد را تحت تأثیر قرار می دهد که اکنون به عنوان یک بیماری همه گیر بهداشت عمومی شناخته شده است.

کمبود ویتامین A

ویتامین A گروهی از مواد مغذی مهم برای سلامت چشم و عملکرد و سلامت فراوری مثل در مردان و زنان است. بعلاوه نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت ها دارد.

به گفته سازمان دنیای بهداشت، کمبود ویتامین A عامل اصلی نابینایی قابل پیشگیری در بچه ها است. اندازه مرگ و میر در میان زنان بارداری که دچار کمبود ویتامین A هستند، هم بالاتر است.

بتا کاروتن یک ماده مغذی است که به عنوان آنتی اکسیدان عمل می نماید. این ماده در محصولات قرمز، نارنجی، زرد و سبز تیره یافت می گردد. در صورت احتیاج، بتا کاروتن می تواند به ویتامین A در بدن تبدیل گردد.

برای نوزادان، برترین منبع ویتامین A شیر مادر است. برای تمام افراد، مصرف اندازه زیادی از خوراکی های حاوی ویتامین A بالا حائز اهمیت است. این خوراکی ها شامل موارد زیر می باشند:

1- شیر

2- تخم مرغ

3- سبزیجاتی با رنگ سبز، مانند کلم، کلم بروکلی و اسفناج

4- سبزیجاتی با رنگ نارنجی مانند هویج، سیب زمینی شیرین و کدو تنبل

5- میوه های قرمز مایل به زرد، مانند زردآلو، پاپایا، هلو و گوجه فرنگی

کمبود تیامین (ویتامین B-1)

یکی دیگر از کمبودهای تغذیه ای رایج کمبود تیامین است که به عنوان ویتامین B-1 هم شناخته می گردد. تیامین بخش مهمی از سیستم عصبی شما است. بعلاوه به بدن شما یاری می نماید که کربوهیدرات را به عنوان بخشی از سوخت و ساز بدن به انرژی تبدیل کند.

کمبود تیامین می تواند منجر به موارد زیر گردد:

کاهش وزن

خستگی

گیجی

از دست دادن حافظه کوتاه مدت

کمبود تیامین می تواند به آسیب عصبی و عضلانی هم منجر گردد و می تواند بر قلب تأثیر بگذارد.

کمبود تیامین بیشتر در افرادی دیده می گردد که بیش از حد الکل مصرف می نمایند. الکل باعث کاهش توانایی بدن برای جذب تیامین، ذخیره تیامین در کبد و تبدیل تیامین به شکل قابل استفاده می گردد. کمبود تیامین دلیل شایع سندرم Wernicke-Korsako است. این سندرم نوعی زوال عقل است.

بسیاری از محصولات غلات صبحانه و حبوبات با تیامین غنی شده اند. سایر منابع خوب تیامین عبارتند از:

تخم مرغ

حبوبات

آجیل

دانه ها

جوانه گندم

کمبود نیاسین (ویتامین B-3)

نیاسین یکی دیگر از مواد معدنی است که به بدن یاری می نماید که مواد غذایی را به انرژی تبدیل کند. نیاسین به عنوان ویتامین B-3 هم شناخته می گردد.

کمبود شدید نیاسین اغلب به عنوان پلاگر نامیده می گردد. نیاسین در بیشتر پروتئین های حیوانی و بعلاوه در بادام زمینی یافت می گردد. در نتیجه، این شرایط در کشورهای صنعتی یا در جوامع گوشتخوار، نادر است.

علائم پلاگر شامل اسهال، زوال عقل و اختلالات پوستی است. معمولاً می توانید آن را با رژیم غذایی متعادل و مکمل های ویتامین B-3 درمان کنید.

کمبود فولات (ویتامین B-9)

ویتامین B-9 به بدن یاری می نماید که گلبول های قرمز و DNA فراوری کند. این ویتامین اغلب به عنوان فولات شناخته می گردد. فولات به رشد مغز و عملکرد سیستم عصبی هم یاری می نماید. اسید فولیک، فرم مصنوعی فولات موجود در مکمل ها یا غذاهای غنی شده است.

فولات برای رشد جنین بسیار مهم است. این ویتامین نقش مهمی در تشکیل مغز و نخاع در حال رشد جنین ایفا می نماید. کمبود فولات می تواند منجر به نقص های جدی زایمان، مسائل رشد و یا کم خونی گردد.

شما می توانید فولات را در خوراکی های زیر پیدا کنید:

لوبیا و عدس

میوه های مرکبات

سبزیجات سبز برگدار

مارچوبه

گوشت هایی نظیر گوشت مرغ

صدف خوراکی

محصولات غلات غنی شده

غلات سبوس دار

در حالی که لوبیاها می توانند اندازه زیادی فولات داشته باشند، محتوای فولات در کنسرو لوبیا تقریباً نصف اندازه لوبیا پخته شده و لوبیا خشک شده است.

بیشتر مردم به اندازه کافی فولات دریافت می نمایند. اما زنان باردار و زنان در سنین باروری گاهی اوقات برای بارداری سالم فولات کافی مصرف نمی نمایند. موسسه ملی بهداشت (NIH) توصیه می نماید که زنان باردار یا زنانی که ممکن است باردار شوند به منظور یاری به پیشگیری از نقایص نوزاد، روزانه 400 میکروگرم اسید فولیک یعنی بیش از اندازه فولاتی که از مواد غذایی به طور طبیعی دریافت می گردد، مصرف نمایند.

بعلاوه تحقیقات نشان می دهند که بعضی افراد جهش های ژنتیکی دارند که از متالیزه شدن فولات یا تبدیل آن به فرمی که بدن بتواند استفاده کند، جلوگیری می نمایند. در این موارد، در حالی که مصرف فولات ممکن است کافی باشد، مکمل فولات متیلین ممکن است برای جلوگیری از کمبود آن ضروری باشد.

کمبود کوبالامین (ویتامین B-12)

ویتامین B-12 نوعی ویتامین B است که مسئول یاری به بدن در ساخت سلول های خونی قرمز سالم می باشد. کمبود این ویتامین در میان افرادی با شرایط زیر شایع است:

گیاه خوار هستند.

جراحی معده انجام داده اند.

بیش از 60 سال دارند.

مبتلا به دیابت هستند و متفورمین (گلوکوفاژ) مصرف می نمایند.

دارای سابقه طولانی استفاده از آنتی اسیدها می باشند.

فاقد فاکتور طبیعی هستند.

فاکتور طبیعی یا ذاتی پروتئین حاملی است که به وسیله سلول های معده ترشح می گردد. این پروتئین به ویتامین B-12 متصل می گردد و آن را برای جذب به روده کوچک می برد. این روشی است که بدن را قادر به جذب و استفاده از ویتامین B12 می نماید.

مصرف کافی کلسیم در وعده های غذایی برای فاکتور طبیعی به منظور یاری به جذب B12 در روده کوچک ضروری می باشد.

کمبود این ویتامین ممکن است باعث کم خونی پرنیسیوز گردد. این نوع از کم خونی ناشی از کاهش توانایی جذب مؤثر B-12 است. کم خونی پرنیسیوز در افراد مبتلا به اختلالات خودایمنی و بیماری های گوارشی یا التهابی شایع تر است.

علائم کمبود ویتامین B-12 عبارتند از:

خستگی و ضعف شدید

سرگیجه

تنگی نفس

کاهش وزن

حالت تهوع یا از دست دادن اشتها

درد، قرمزی، یا تورم در زبان

پوست رنگ پریده یا زرد رنگ

کمبود ویتامین B-12 که به مدت طولانی درمان نشده باقی بماند، ممکن است باعث آسیب برگشت ناپذیر به سیستم عصبی گردد. علائم شدیدتر عبارتند از:

دشواری در راه رفتن

ضعف عضلانی

تحریک پذیری

زوال عقل

افسردگی

از دست دادن حافظه

پزشک شما می تواند دستور دهد انواع آزمایشات خون را برای آنالیز کمبود ویتامین B-12 انجام دهید. آزمایشات خون موارد زیر را آنالیز می نمایند:

سطح ویتامین B12

اسید متیل مالونیک

آنتی بادی های فاکتور طبیعی

درمان می تواند به طرق مختلف انجام گردد از جمله:

افزایش منابع ویتامین B-12 در رژیم غذایی

مصرف مکمل های ویتامین B-12

تزریق ویتامین B-12

انتقال خون

ویتامین B-12 به طور معمول در گوشت قرمز و محصولات حیوانی یافت می گردد. منابع گیاهی عبارتند از: شیرهای گیاهی غنی شده و مخمر مغذی.

کمبود ویتامین D

براساس دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، حدود 1 میلیارد نفر در سراسر دنیا به اندازه کافی ویتامین D به مصرف نمی نمایند. افرادی که دارای پوست های تیره تر هستند، در معرض خطر بالای کمبود ویتامین D قرار دارند.

ویتامین D برای سلامت استخوان ها لازم است. این ویتامین به بدن یاری می نماید تا سطوح مناسب کلسیم را برای تنظیم رشد دندان ها و استخوان ها حفظ کند. کمبود این ماده مغذی می تواند منجر به رشد کم یا عدم رشد استخوان گردد. پوکی استخوان، ناشی از کمبود کلسیم و ویتامین D، می تواند منجر به استخوان های اسفنجی و شنماینده گردد که بسیار راحت می شنمایند.

ویتامین D تنها در بعضی از خوراکی ها به طور طبیعی یافت می گردد. خوراکی های حاوی ویتامین D شامل موارد زیر می شوند:

روغن های جگر ماهی

ماهی چرب

قارچ

زرده تخم مرغ

جگر

بسیاری از محصولات لبنی و شیرهای گیاهی با ویتامین D غنی شده اند. برترین منبع ویتامین D نور خورشید است. بر طبق موسسه بهداشت عمومی، بعضی تحقیقات نشان می دهند که 5 تا 30 دقیقه قرار گرفتن در معرض نور خورشید در وسط روز دوبار در هفته بر روی صورت، سینه، گردن یا پشت می تواند به اندازه کافی ویتامین D شما را تأمین کند. اگر چه استفاده از کرم های ضدآفتاب توصیه می گردد، اما کرم های ضد آفتاب از جذب ویتامین D نور خورشید به وسیله پوست جلوگیری می نماید. قبل از استفاده از کرم ضد آفتاب برای جذب ویتامین D بهینه چند دقیقه در مقابل آفتاب قرار گیرید.

کمبود کلسیم

کلسیم به بدن شما یاری می نماید که استخوان ها و دندان های قوی داشته باشید. بعلاوه به قلب، اعصاب و عضلات یاری می نماید تا عملکرد خوبی داشته باشند.

کمبود کلسیم در اغلب موارد فوراً علائم را نشان نمی دهد، اما در طول زمان می تواند به مسائل جدی سلامتی منجر گردد. اگر به اندازه کافی کلسیم مصرف نکنید، بدن شما ممکن است از کلسیم موجود در استخوان ها استفاده کند. این امر منجر به از دست دادن تراکم استخوانی می گردد.

در حالی که بعضی از کارشناسان معتقدند که کمبود کلسیم ممکن است به توده استخوانی پایین و ضعیف شدن استخوان ها ناشی از پوکی استخوان مربوط گردد، این موضوع جای بحث بسیار دارد. بر طبق سازمان دنیای بهداشت، شواهد از اهمیت کلسیم با ویتامین D برای سلامت استخوان در جمعیت های مسن تر حمایت می نمایند. شواهد برای جمعیت های جوان تر ضعیف تر هستند.

بعلاوه پژوهش های جمعیتی سازمان بهداشت دنیای نشان می دهند که کشورهایی با مصرف کمتر کلسیم اندازه بالایی بیماری های استخوانی ندارند. اما کشورهایی که اندازه مصرف کلسیم بالاتر دارند، اندازه بالای شکستگی های ران را دارا هستند. در این کشورها، مانند امریکا، مصرف زیاد پروتئین و عدم ورزش کردن می تواند در شرایط ضعیف کلسیم و سلامت استخوان نقش داشته باشند.

کمبود کلسیم می تواند منجر به تشنج و ریتم های غیر طبیعی قلب گردد. این مسائل حتی می توانند تهدید نماینده زندگی باشند. زنان بعد از یائسگی به دلیل تغییر هورمون ها، از دست دادن تراکم استخوانی بیشتری را تجربه می نمایند و در جذب کلسیم، مسائل بیشتری دارند. برترین منابع کلسیم عبارتند از:

محصولات لبنی مانند شیر، ماست و پنیر

توفو (غذایی که از دانه سویا تهیه می گردد)

ماهی های کوچک با استخوان

سبزیجاتی مانند کلم پیچ و کلم بروکلی هم کلسیم دارند. بسیاری از غلات و حبوبات با کلسیم غنی شده اند.

چه عواملی باعث سوء تغذیه می شوند؟

علل اصلی سوء تعذیه شامل رژیم غذایی ضعیف که فاقد مواد مغذی لازم است، بیماری یا داروهایی که جذب مواد مغذی را تحت تأثیر قرار می دهند، می باشند. بدن قادر است بعضی مواد مغذی را ذخیره کند، بنابراین تا زمانی که بدن برای مدت زمانی طولانی بدون مواد مغذی نماند، سوء تغذیه نمی تواند ایجاد گردد.

شماری از بیماری ها و شرایط می توانند منجر به فقر آهن شوند. این موارد عبارتند از:

سرطان کولون

عدم تعادل باکتری های روده

بیماری کرون

بیماری سلیاک

بارداری هم در صورتی که بدن آهن به جنین منتقل کند، می تواند موجب کمبود آهن در بدن، گردد.

پژوهشگران ارتباطی بین عمل جراحی چاقی که باعث کاهش حجم معده برای رسیدن به کاهش وزن می گردد و سوء تغذیه پیدا نموده اند.

افرادی که کاندید عمل جراحی چاقی هستند، ممکن است از قبل به دلیل داشتن رژیم غذایی نامناسب، مواد مغذی کمتری داشته باشند. قبل و بعد از جراحی، برای تنظیم یک برنامه تغذیه ای کامل، با پزشک و متخصص تغذیه صحبت کنید.

علائم سوء تغذیه چه هستند؟

علائم سوء تغذیه بستگی به فقدان ماده مغذی معین دارد. با این حال، شماری از علائم عمومی را ممکن است تجربه کنید. این علائم می توانند شامل موارد زیر باشند:

1- پوست رنگ پریده

2- خستگی

3- ضعف

4- مشکل تنفسی

5- هوس های غذایی غیر معمول

6- ریزش مو

7- دوره های سرگیجه

8- یبوست

9- خواب آلودگی

10- تپش قلب

11- احساس ضعف یا خستگی

12- افسردگی

13- سوزش و بی حسی مفاصل

14- مسائل قاعدگی، مانند تأخیر در دوره های قاعدگی یا دوره های قاعدگی بسیار سنگین

15- تمرکز ضعیف

ممکن است تمام این علائم یا فقط گروهی از آنها را تجربه کنید.

در طول زمان، بیشتر افراد با علائم سازگار می شوند. این مسئله می تواند موجب گردد شرایط بدون تشخیص بماند. اگر دوره های طولانی مدت خستگی، ضعف یا تمرکز ضعیف را تجربه می کنید، با پزشک خود مشورت کنید. این علائم می توانند نشانه ای از شروع یک کمبود جدی باشند.

سوء تغذیه چطور تشخیص داده می گردد؟

در صورتی که پزشک به سوء تغذیه مشکوک باشد، در خصوص رژیم غذایی و عادات غذایی شما سوالاتی خواهد پرسید. پزشک در خصوص علائمی که تجربه می کنید می پرسد. اگر دوره ای یبوست یا اسهال را تجربه نموده اید، یا اگر خون در مدفوع شما وجود داشته است حتماً به پزشک اطلاع دهید.

سوء تغذیه ممکن است در آزمایشات معمولی خون، از جمله شمارش کامل سلول های خونی (CBC)، هم تشخیص داده گردد. در اغلب موارد پزشکان کم خونی را با همین روش شناسایی می نمایند.

سوء تغذیه چطور درمان می گردد؟

درمان سوء تغذیه بستگی به نوع و شدت کمبود دارد. پزشکتان متوجه خواهد شد که چقدر کمبود شدید است و مسائل طولانی مدت ناشی از کمبود مواد مغذی چه هستند.

پزشک قبل از تصمیم گیری در خصوص طرح درمان، ممکن است آزمایشات بیشتری برای آنالیز اینکه آیا آسیب دیگری وجود دارد یا خیر، انجام دهد. علائم معمولاً هنگامی که رژیم غذایی صحیح دنبال گردد یا مکمل های مواد مغذی به برنامه غذایی افزوده شوند، از بین می فرایند.

تغییرات غذایی

پزشک در موارد کمبود جزئی ممکن است توصیه کند عادات غذایی خود را تغییر دهید. به عنوان مثال، افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن باید گوشت، تخم مرغ، گوشت طیور، سبزیجات و حبوبات بیشتری در رژیم غذایی خود داشته باشند. اگر اختلال شما شدیدتر باشد، پزشک ممکن است شما را به متخصص تغذیه ارجاع دهد. متخصص تغذیه ممکن است توصیه کند به مدت چند هفته برنامه غذایی خود را در دفترچه ای یادداشت کنید. هنگامی که مجدداً به متخصص تغذیه مراجعه می کنید، دفترچه شما را آنالیز خواهد نمود و هر تغییری را که باید انجام دهید شناسایی می نماید.

معمولاً، به طور منظم باید به متخصص تغذیه مراجعه کنید. در نهایت ممکن است یک آزمایش خون برای تأیید اینکه دیگر دچار کمبود و سوء تغذیه نیستید، انجام گردد.

مکمل ها

دستورالعمل های تغذیه ای رسمی توصیه می نمایند که بیشتر مواد مغذی خود را از مواد غذایی دریافت کنید. در بعضی موارد ممکن است احتیاج به مکمل یا مولتی ویتامین داشته باشید. ممکن است ضروری باشد که مکمل اضافی برای یاری به بدن خود برای جذب مکمل ها، مانند مصرف کلسیم و ویتامین D با یکدیگر، مصرف کنید.

دفعات مصرف و دوز مکمل بستگی به شدت کمبود مواد مغذی دارد. پزشک یا متخصص تغذیه می تواند شدت کمبود را معین کند. قبل از مصرف مکمل های غذایی، به پزشک خود مراجعه کنید.

تغذیه وریدی

در موارد بسیار شدید، مانند مواردی که کمبود مواد مغذی به داروهای خوراکی و یا ویتامین ها پاسخ نمی دهد، ممکن است ضروری باشد که مواد مغذی را به صورت تزریقی، یا به وسیله رگ ها یا عضلات دریافت کنید. این کار می تواند خطر عوارض جانبی را در پی داشته باشد. این روش معمولاً در بیمارستان انجام می گردد.

برای مثال تزریق آهن ممکن است باعث ایجاد عوراض جانبی از قبیل موارد زیر گردد:

1- لرز

2- کمر درد

3- سرگیجه

4- تب

5- درد عضلانی

6- غش کردن

7- در موارد نادر، حتی می تواند باعث واکنش شدید آلرژیک گردد.

زمانی که تحت درمان قرار می گیرد، پزشک شما می تواند برای اطمینان از موفقیت درمان آزمایش خون مکرر انجام دهد. ممکن است احتیاج باشد تا زمانی که سوء تغذیه رفع گردد در بیمارستان بمانید.

آیا سوء تغذیه سبب بروز مسائل طولانی مدت خواهد شد؟

بیشتر مسائل ناشی از سوء تغذیه زمانی که دیگر کمبودی نداشته باشید، متوقف می شوند. اما در بعضی موارد ممکن است آسیب پایداری داشته باشید. این مسئله معمولاً زمانی اتفاق می افتد که کمبود شدید و طولانی مدتی وجود داشته باشد. به عنوان مثال، کمبود طولانی مدت تیامین می تواند با عدم رشد و یا افسردگی همراه باشد. سوء تغذیه در بچه ها می تواند جدی باشد و به پیامدهای منفی پایداری منتهی گردد.

اگر علائمی را تجربه می کنید و نگران هستید که اندازه کافی مواد مغذی به دست نمی آورید، با پزشک خود صحبت کنید. پزشکان می توانند در خصوص رژیم غذایی با شما صحبت نمایند و به شما یاری نمایند که متوجه شوید آیا باید تغییراتی در رژیم غذایی خود شروع کنید یا مصرف مکمل ها را شروع کنید یا خیر.

منبع: سایت راستینه

منبع: راسخون