تور اروپا: فرش اسپانیایی، دست بافته ای شرقی در دل اروپا - مجله جاودان

با ما سفر کنید و با تور اروپا از قاره سبز اروپا دیدن کنید و با دریافت خدمات ویزای شینگن از گردش به دور اروپا لذت ببرید.

رد اولین فرش های بافته شده در اسپانیا را جایی حوالی قرن دوازدهم گرفته اند. سرزمینی که به جز فرشبافی بسیاری دیگر از عناصر فرهنگی و تمدنی اش با مظاهر شرقی در هم آمیخته شده. چه اینکه اسپانیا یا شبه جزیره ایبری سرزمینی بود که بین اسلام و مسیحیت دست به دست شده بود و همین مسئله تاثیر فرهنگی زیادی روی آن گذاشته بود. از این رو بسیاری از پژوهشگران فرش می گویند که دستباف های شرقی در اسپانیا رنگ و بوی غربی به خود گرفت و وارد جهانی غرب شده است.

به هر روی قرن دوازده میلادی را می توان قرن بافت فرش در اروپا دانست که از روستاهای مورچیا و اندلس به سرتاسر اروپا تسری پیدا کرد و موجب شد این روزها در جهان چیزی به نام فرش اسپانیایی داشته باشیم.

تاریخچه فرش در اسپانیا

اسپانیا در جنوب غربی اروپا جایی بود که فرهنگ شرقی را با فرهنگ غربی آمیخت. اولین بار این وقتی امویان اندلس را فتح کردند با خود صنعت نساجی پیشرفته را هم به این سرزمین آوردند. اسپانیا سرزمین مستعدی برای پرورش دام بود و از همین رو به یک تامین نماینده مهم پشم برای صنایع نساجی تبدیل شد. در کنار نساجی و بافت پارچه مسلمین با خودشان هنر بافت فرش و زیرانداز را هم به اسپانیا آوردند. چنین بود که هنر بافت فرش به عنوان یک هنر بومی وارد اروپا شد.

معروف است که ملکه الینور کاستیل وقتی با شاه ادوارد یکم ازدواج کرد و از آن پس اولین فرش های اسپانیایی را حوالی قرن سیزدهم وارد انگلستان شد. او کاخ زیبای پست مینیستر را با منسوجات زیبای اسپانیایی آراست و به این ترتیب ثروت خانوادگی اش را هم به رخ کشید. این خود نشان می دهد که نخستین فرش های بافته شده اسپانیایی کاربرد درباری داشته و هنوز فرش در میان مردم این کشور و بافندگان به کالایی مردمی تبدیل نشده بود.

به هر روی در میان اسناد تاریخی و بقایای به جای مانده از کاخ ها می توان چنین فهمید که رد فرش اسپانیایی به جایی بین اواخر قرن یازدهم و اوایل قرن سیزدهم باز می گردد. برای نمونه به جز دربار انگلستان بقایای فرش اسپانیایی در دربار خلفای مصر هم یافته شده که نشان می دهد جایی حوالی سال 1124 میلادی فرش هایی از اسپانیا به مصر صادر شده است. پاپ ژان پل بیست و دوم هم حوالی قرن سیزدهم سفارش بافت چند قالی اسپانیایی را داد که نشان می دهد فرش های این سرزمین در حال فتح دربارهای اروپایی بودند.

قرن پانزدهم قرن توسعه فرشبافی در اسپانیا بود. در این سال ها شما در آلکاراز، لتور، آلپو جارا، کوئنکا، گرانادا، مادرید، آلمریا و کوردوبا می توانستید کارگاه های بافت قالی ببیند.

در بسیاری از خانه ها هم دار قالی وجود داشت و بافت قالی کاری زنانه و خانگی بود. در این سال ها انواع فرش اسپانیایی بازارهای بیشتری را فتح کردند و بنادر فراوانی که در اسپانیا یک مرکز مالی بودند ،در کار صادرات دستباف های مردم این سرزمین هم بودند. طبق آمارهای کنونی در حال حاضر اسپانیا سه درصد فرش دستباف بازار اروپا را تامین می نماید.

ویژگی های فرش اسپانیایی

همانطور که گفتیم اسپانیا یکی از اولین مکاتب بافت فرش در اروپاست. همین مسئله هم موجب شده که اگرچه سنت بافت فرش با تاخیری تاریخی به این سرزمین رسیده اما فرش های اسپانیایی در میان همتایان اروپایی خود،× صاحب سبک هستند.

• یکی از مهم ترین ویژگی های فرش اسپانیایی نوع گره آن است. گرهی که به گره اسپانیایی مشهور است. گره اسپانیایی را گره تک تاری هم می گویند. این گره تنها بر یک تار بسته می گردد و به تناوب و رج به رج هم تکرار می گردد. از این گره برای بافت طرح های بسیار نفیس استفاده می گردد.
• جنس پرزها در فرش اسپانیایی هم از پشم است. پشم گوسفندان فراوانی که در این سرزمین پرورش پیدا می نمایند و در یک فرایند ریسندگی و رنگرزی آماده بافت فرش می شوند.
• در طرح های اولیه فرش های اسپانیایی نقش برگ، گل و درخت تاک بسیار زیاد دیده می گردد که نشانی از تلفیق فرهنگ اسلامی و مسیحی در بافت فرش است. بعلاوه در بسیاری از فرش های بافته شده قدیمی در اسپانیا نقش ستاره دیده می گردد که می توان آن را به ریشه های یهودی در سنت فرشبافی اسپانیا نسبت داد.
• در مجموع دقت در نقش های قدیمی فرش اسپانیایی به ما نشان می دهد که در بافت فرش اسپانیایی نمادهای اسلامی، چون حروف درهم تنیده کوفی، صلیب های مسیحی و ستاره های یهودی دیده می گردد. اگرچه این روزها فرش اسپانیایی از این مرحله عبور نموده و حالا بیشتر نقش های موجود در این فرش ها را طرح های هندسی تشکیل می دهند.
• فرش های اسپانیایی ارتباط نزدیکی با رنگ های مجذوب کننده و زنده دارند و اغلب با رنگ های گرم بافته می شوند.

دستباف های زیبای مورسیا

فرشبافی در اسپانیا در چند مرکز خاص به صورت ویژه دنبال می گردد. یکی از مهم ترین آنها استان مورسیا است. مورسیا در جنوب شرقی اسپانیا قرار گرفته است و یکی از مراکز مهم حضور مسلمانان در این کشور بود. برای همین هم عجیب نیست که فرش بافی در آن پا گرفت و رشد کرد. به گونه ای که حالا این شهر از مهم ترین منطقه ها بافت فرش اسپانیایی است.

این روزها مورسیا یکی از مراکز بافت فرش های مدرن اسپانیایی است. به ویژه فرش های وینتج اسپانیایی که با طراحی های داخلی با روح اسپانیایی بسیار همخوان هستند، این روزها در مورسیا بافته می شوند. اما پیش از آنکه رویکرد مدرن در فرشبافی مورسیا را فتح کند، اینجا یکی از مراکز بافت فرش با تم عربی بود.

• حاشیه های کوفی در کنار طرح های هندسی عربی از مهم ترین ویژگی های فرش مورسیا بود.
• زمینه های لاکی، سبز و یا بژ از دیگر ویژگی های این فرش ها بود.

مورسیا بعلاوه یک مرکز مهم دامپروری بود. چنان که بز های مورسیایی اکنون به عنوان یک نژاد عالی و مهم در جهان به شمار می فرایند و در کشورهای زیادی پرورش داده می شوند. از این رو این استان محل مناسبی هم برای فراوری پشم مورد احتیاج فرش باف های اسپانیایی است.

فرش آلکاراز؛ دوان تغییر فرش اسپانیایی

به مسلمانان اسپانیا یا همان اندلس مورو می گفتند. تا زمانی که مسلمین یا همان موروها در اسپانیا حضور داشتند، سنت فرش بافی این سرزمین بسیار شرقی بود. اما انتها در سال 1942 نیروهای پادشاه فردیناند و ملکه ایزابلا مورها را از اسپانیا اخراج کردند. به این ترتیب دوران نوی در فرشبافی اسپانیا شکل گرفت. دورانی که به صورت اساسی پایه گذار سنت غربی فرش بود.

تا پیش از آن اگرچه در غرب فرش بافته می شد که مرکزش هم اسپانیا بود ولی به علت اینکه بیش از هر وقتی تحت تاثیر مسلمانان و شرقی ها بودند، با سنت فرشبافی مغشوش و آشفته ای روبرو بودیم. در این دوران کوشش می شد از هر فرهنگی آموزه ای را به فرشبافی اضافه نمود و برای همین فرش آن سال ها کشکولی از فرهنگ شرق و غرب بود.

اما از قرن پانزدهم به بعد است که فرشبافی در اسپانیا به عنوان یک سنت غربی دستخوش تغییراتی می گردد. اینجا باید به نام قالی های آلکاراز اشاره کنیم. آلکاراز در جنوب سویل یکی از اولین نقاطی بود که در آن سنت فرش غربی و اروپایی ایجاد شد. مورخان و پژوهشگران فرش حرکت فرش های اسپانیایی به سمت آنچه طراحی اروپایی خوانده می گردد را به بافندگان آلکاراز نسبت می دهند.

بعلاوه اضافه شدن طرح های خاندانی، دور شدن از تقارن های شرقی و پایه گذاری طرح های غربی، استفاده زیاد از نماد انگور و درخت تاک که حاشیه های فرش را در بر می گرفت، از مهم ترین ویژگی های فرش آلکاراز در جهت مدرن شدن بود. به هر حال فرش اسپانیایی برای ساخت هویتی نو به این دوری از فرهنگ شرقی احتیاج داشت و جرقه های اول آن در قرن 15 و در آلکاراز زده شد.

فرش کوئنکا؛ درشت باف های والنسیایی

قرن هفدهم میلادی قرن توسعه فرشبافی در کوئنکای اسپانیا بود. جایی در استان والنسیا که بافته هایش عمدتا درشت بافی، غربی و در دسته محصولات روستایی بودند. علیرغم اینکه فرشبافی در اسپانیا از قرن پانزدهم از سنت شرقی رها شد؛ اما همچنان رگه هایی از تقلید یا گرته برداری از بعضی مکاتب فرش شرقی در اسپانیا دیده می شد.

بعلاوه می توان به تقلید اسپانیایی ها از مکتب فرش بافی ترکیه نیز اشاره نمود که ردپای فراوانی در بافته های مردم این منطقه ها دارند. از جمله می توان در زیراندازهایی که در کوئنکا بافته می گردد دید که تقریبا از همان حوالی قرن هفدهم گره متقارن را ترکی جایگزین گره اسپانیایی می گردد.

• فرش های بافته شده در کوئنکا اغلب با پرز بلند هستند و چیزی شبیه فرش های روستایی بافی هستند که در ایران مشهورند.
• طرح ها هم هندسی است و در میان بافته های این منطقه می توان هشت ظلعی های مشهور فرش های اسپانیایی را دید.
• رنگ محبوب در میان فرشبافان کوئنکا قرمز است. قرمزی زلال و شفاف که که با تماشاش به راحتی می توان دستباف های کوئنکا را از سایر نقاط اسپانیا تمیز داد.

فرش گرانادا؛ آخرین سنگر مورها

گرانادا در جنوب اسپانیا آخرین سنگر مورها یا همان مسلمانان بود. برای همین هم این استان که یکی دیگر از مراکز مهم بافت فرش اسپانیایی است و بسیار وام دار سنت شرقی بافت فرش است. اگر سری به بازارهای آنلاینی که فرش های گرانادا را می فروشند بزنید، به خوبی این نکته را درمی یابید.

در میان انواع فرش های اسپانیایی، فرش گرانادا بیشترین مشتری را دارد و آن ها سهم بیشتری از بازار صادرات فرش اسپانیا را به خود اختصاص داده اند. تخمین زده می گردد سالانه نزدیک به 500 هزار متر مربع فرش در اسپانیا بافته گردد که از این میان آن ها سهم بزرگتر در میان استان های اسپانیا، متعلق به گراناداست.

فرش های اسپانیایی از آنجایی که کالایی لوکس به حساب می آیند، اغلب در ابعاد کوچک بافته می شوند و بعید است در میان دستباف های بافندگان اسپانیا بتوانید فرش های خیلی بزرگ پیدا کنید.

برای تماشا آگهی های فرش در خبرنگاران کلیک کنید

سایر دستباف های اسپانیایی

مشهور است که سنت بافندگی چنان در اسپانیا رونق پیدا کرد که فیلیپ چهارم در حوالی قرن هفدهم کارخانه بافندگی در مادرید تاسیس کرد. استادان فرش بافی از سراسر اروپا در آن گرد آمدند تا به کار بافت فرش مشغول باشند. آن ها در میان انواع محصولات دستباف گران قیمتی که فراوری می کردند که عمده آن فرش بود و بعد هم پرده های گران قیمت کاخ ها و دربار، در کار فراوری ساید زیراندازهایی دستباف هم بودند.

از این جمله این زیراندازها می توان به گلیم هایی اشاره نمود که در این سال ها در اسپانیا بافته می شد. به شدت ساده با رنگ هایی تیره و خطوط هندسی بسیار ساده. بعلاوه گبه و جاجیم هم از دیگر محصولاتی بود که به علت سادگی بافتش در میان بافندگان اسپانیایی معروفیت داشت و قیمت مناسبتر هم آن را برای بازار داخلی مرغوب جلوه می داد.

***

آگهی های فرش را در خبرنگاران ببینید