دیواره بزرگ مرجانی؛ عجایب هفتگانه طبیعی دنیا - مجله جاودان

در روز یازدهم ژوئن سال 1770، قبل از ساعت 11 شب، کشتی اچ ام اس اندور (HMS Endeavour)، که جیمز کوک (Lieutenant James Cook) راهنمایی آن را بر عهده داشت، به گل نشست. زمانی که این حادثه روی داد، کوک در عملیات اکتشاف سواحل شمال شرقی استرالیا به سر می برد. کشتی در آب سنگی گیر افتاده بود و خدمه آن به کوشش های نومیدانه برای به جریان انداختن دوباره کشتی با سبک کردن آن ادامه می دادند. آن ها هر چیز غیرضروری را به داخل آب انداختند. سپس از قایق برای حمل لنگرها به فاصله ای دورتر از آب سنگ استفاده کردند و آن ها را در جایی محکم کردند. با کشیدن زنجیر لنگرها، کشتی کم کم خودش را از صخره بالا کشید. آب سنگ سوراخی در کف کشتی ایجاد نموده بود و کشتی در حال پر شدن از آب بود. خدمه کشتی با سرعت محل نشتی را پوشاندند. سپس کشتی را به محلی امن منتقل کردند تا تعمیرات اساسی روی آن انجام شود .

با این حال، کوک در آن موقع متوجه نشد که آب سنگ مرجانی که به کشتی اش آسیب زده، بخشی از یک سیستم وسیع متشکل از 3800 جزیره و ساحل مرجانی است که در کنار سواحل استرالیا آرمیده اند. این مجموعه که امروزه آن را با نام دیواره بزرگ مرجانی می شناسیم، 2600 کیلومتر طول دارد و مساحتی در حدود 344,400 کیلومترمربع را در برمی گیرد. این بزرگ ترین سازه طبیعی در جهان است که به وسیله موجودات زنده ساخته شده و مامن گونه های متنوعی از حیات دریایی است. انواع مختلف ماهی ها، نهنگ ها، دلفین ها و لاکپشت های دریایی در این ناحیه زندگی می نمایند. به همین علت است که گاهی دیواره بزرگ مرجانی را جنگل های بارانی اقیانوس می نامند .

پولیپ های مرجانی

یک آب سنگ مرجانی در زیر دریا زمانی تشکیل می شود که هزاران جاندار کوچک به طول تنها چند سانتی متر، یک کلونی تشکیل می دهند. این پولیپ های مرجانی برای حفاظت از خود، سطحی سخت و از جنس کربنات کلسیم به عنوان استخوان بندی بیرونی می سازند. زمانی که پولیپ ها می میرند این استخوان بندی بیرونی را رها می نمایند و این اجسام سخت به مکانی برای رشد نسل جدیدی از پولیپ های مرجانی تبدیل می شوند. این اسکلت آهکی با گذشت زمان تبدیل به صخره مرجانی می شود. از آن جایی که یک نسل مرجان روی بقایای نسل قبلی ساخته می شوند، این مرجان ها هر سال تقریبا از یک تا دوونیم سانتی متر در شرایط مساعد به طور عمودی رشد می نمایند. زیستگاه آن ها محدود است و از سطح دریا شروع می شود و تا بیشترین عمقی که نور به آب نفوذ می نماید ادامه می یابد. این فاصله بسته به شرایط گوناگون از 45 تا 120 متر است. بیشتر مرجان ها فقط می توانند در آب های گرم نزدیک استوا رشد نمایند. اگر دمای آب بیش از مقدار سرد یا داغ شود، مرجان ها از بین می روند.

پولیپ های مرجانی از جانداران کوچک، مانند پلانکتون های میکروسکوپی یا حتی ماهی های کوچک تغذیه می نمایند. آن ها شکار خود را با سلول های نیش زننده و سمی خود که روی تانتاکول هایشان وجود دارد به دام می اندازند. پس از صید شکار، تانتاکول، طعمه را به درون معده پولیپ، جایی که غذا هضم می شود، می کشد. بسیاری از مرجان ها رابطه همزیستی با گونه ای از جلبک ها دارند. این نوع جلبک ها درون پولیپ زندگی می نمایند و از فرآیند فتوسنتز برای تامین انرژی مورد احتیاج مرجان و یاری به آن برای ساخت استخوان بندی بیرونی بهره می برند. نور مورد احتیاج برای فرآیند فتوسنتز جلبک، همان عاملی است که مانع رشد مرجان ها در اعماق بیشتر می شود. در مقابل، جلبک ها مکان امنی برای زندگی دارند و از مواد زاید مرجان ها استفاده می نمایند. این جلبک ها هستند که سبب ایجاد رنگ در مرجان ها می شوند.

در بعضی شرایط خاص، جلبک به پولیپ فشار و استرس وارد می نماید و در نتیجه مرجان، جلبک را پس می زند و به رنگ سفید تغییر رنگ می دهد. این پدیده، کورال بلیچینگ (Coral Bleaching) یا پدیده سفیدشدگی مرجان ها نام دارد. اگر این استرس ادامه پیدا کند، مرجان می میرد. بنابراین سفید شدن مرجان ها در واقع علامت بیماری در آن ها است. اگر شرایط مساعد شود، مرجان دوباره می تواند جلبک به خود جذب نموده و رنگ خود را بازیابد.

تاریخچه

شکل گیری این دیواره بزرگ مرجانی از 20 هزار سال پیش شروع شده است؛ زمانی که سطح دریای اطراف سواحل استرالیا پس از آخرین عصر یخبندان شروع به بالا آمدن کردند. زمانی که یخچال ها شروع به آب شدن کردند و در دریا جریان یافتند، نواحی ساحلی در نزدیکی شمال شرقی استرالیا در آب فرو رفتند و همین سبب شد که قله های این قسمت از آب دریا بیرون مانده و جزیره هایی را ایجاد نمایند. این ناحیه به قدری کم عمق و گرم بود که شرایط مساعدی برای رشد مرجان ها در حاشیه و اطراف جزیره ها ایجاد کرد. هر چه این آب عمیق تر می شد، مرجان ها به سمت بالا رشد می کردند تا قسمت های به جای مانده از آب سنگ در معرض نور باقی بمانند. این آبسنگ های مرجانی کوچک به مرور زمان، بزرگ تر شدند اما هیچ گاه با هم ادغام نشدند. در نتیجه، این سیستم اکنون از هزاران آب سنگ جداگانه و جزایر مرجانی تشکیل شده است. شواهدی نیز وجود دارد که ثابت می نماید آب سنگ های قدیمی تری نیز در این ناحیه وجود دارند که در عصر یخبندان های اولیه در بین شکاف ها رشد نموده اند. قدمت این آب سنگ ها به 600 هزار سال پیش برمی شود.

حیات دریایی در دیواره بزرگ مرجانی

بیش از 400 گونه مختلف مرجان در این آب سنگ وجود دارند. با وجود این، همه انواع مرجان ها، استخوان بندی بیرونی لازم برای تشکیل آب سنگ را فراوری نمی نمایند. آن دسته از مرجان هایی که چنین قابلیتی دارند، شکل ظاهری متفاوتی دارند. مرجان مغزی (Brain coral) شبیه به توده گردی است که تا قطر نهایتا 8/1 متر رشد می نماید و به این علت مرجان مغزی نامیده می شود که شیارهای پیچ درپیچ آن به پیچ و خم بافت مغز شباهت دارد. سایر انواع مرجان مانند مرجان شاخ الک، مرجان شاخ گوزنی و... با ظاهری شبیه به شاخ گوزن در شکل های مختلف رشد می نمایند. مرجان های ستونی مانند مجموعه ای از چند ستون یا انگشت از کف دریا روبه بالا رشد می نمایند.

دیواره های مرجانی، بهشتی برای آبزیان و حیوانات دریایی هستند. آن ها کمتر از یک هزارم اقیانوس را اشغال نموده اند اما زیستگاهی برای یک چهارم گونه های دریایی ایجاد نموده اند. بیش از 1500 نوع ماهی فقط در دیواره بزرگ مرجانی زندگی می نمایند. این تعداد شامل دلقک ماهی های رنگین، فرشته ماهی و پروانه ماهی می شود. بعلاوه تعداد قابل توجهی حیوانات سمی دریایی مانند عروس دریایی جعبه ای، مارهای دریایی، هشت پای حلقه آبی و... در این دیواره زندگی می نمایند. شاخص ترین و درنده ترین گونه دریایی این آب سنگ، کوسه بزرگ سفید است.

اولین انسان هایی که از وجود دیواره بزرگ مرجانی اطلاع پیدا کردند، بومیانی بودند که در 40 هزار سال گذشته، غذای خود را در قالب لاکپشت های دریایی و فیل دریایی (داگونگ) از دریا تامین می کردند. در حدود 10 هزار سال پیش، بومیان جزایر تنگه تورس (Torres Strait Islanders) به این ناحیه نقل مکان کردند. آن ها نیز مانند بومیان دیگر از قایق های چوبی برای شکار و حرکت بین جزایر مرجانی استفاده می کردند. فعالیت های مربوط به شکار این موجودات دریایی در فرهنگ این مردم دارای اهمیت خاصی بود و این حیوانات منابع باارزشی برای آن ها بودند. به عنوان مثال، لاک، لاک پشت را تزیین می کردند یا تغییر شکل می دادند و به عنوان شانه یا قلاب ماهیگیری استفاده می کردند.

اولین اروپایی که از وجود دیواره بزرگ مرجانی اطلاع پیدا کرد، کاشفی فرانسوی به نام لویی دو بوگنویل (Louis de Bougainville) بود. وی در جریان سفرش به دور جهان در سال 1768، به این منطقه رسیده بود.

حفاظت از آب سنگ مرجانی

در سال های اخیر، کوشش های مسئولان مربوطه بر حفاظت از دیواره بزرگ مرجانی در برابر آسیب، متمرکز شده است. در سال 1975، دولت استرالیا پارک دریایی دیواره بزرگ مرجانی را ساخت که امکان حفاظت از بخش بزرگی از این سیستم آب سنگی را فراهم کرد. در این ناحیه، ماهیگیری و برداشت از مرجان ها دارای قوانین خاصی است. ترافیک حمل ونقل های تجاری، منحصر به مسیرهایی هستند که با بخش های حساس این پارک فاصله دارند.

این پارک، یک مقصد جهانگردی محبوب است از این رو کوشش های مدیران و مسئولان این بخش بر این مسئله تمرکز دارد که فعالیت های توریستی، آسیبی به محیط زیست این ناحیه وارد ننمایند.

جهانگردان برای بازدید از این دیواره می توانند از قایق هایی با کف شیشه ای استفاده نمایند یا حتی از هلی کوپتر آن را دیدن نمایند. اما رایج ترین و محبوب ترین روش برای بازدید از این آب سنگ مرجانی، غواصی است. به طور میانگین، هر سال دو میلیون نفر به این ناحیه سفر می نمایند که میلیاردها دلار عایدی از فعالیت های مالی مرتبط برای این ناحیه در پی دارد.

دیواره بزرگ مرجانی به همراه سایر آب سنگ های مرجانی در معرض تهدید مسائل زیست محیطی هستند. افزایش دمای هوای زمین منجر به افزایش دمای آب و در نتیجه وارد شدن استرس به مرجان ها و سفید شدن آن ها می شود. چندیدن رویداد سفیدشدگی مرجان ها در سال های 1998، 2002 و 2006 در این منطقه ثبت شده است. آلودگی نیز می تواند این آب سنگ را از بین ببرد. کودهای شیمیایی و آفت کش های مورد استفاده در کشاورزی ممکن است وارد دریا شده و به این زیست بوم حساس آسیب بزنند.

ستاره های دریایی نیز یکی از عوامل طبیعی تهدید نماینده این زیستگاه هستند. زمانی که اندازه ماهیگیری بیش از حد افزایش پیدا کند، تعداد ماهی هایی که از ستاره های دریایی تغذیه می نمایند کاهش می یابد. در نتیجه تعداد ستاره های دریایی، افزایش یافته که منجر به نابودی آب سنگ می شود.

خوشبختانه، اقدامات مدیریتی دقیق که به وسیله مدیریت پارک دریایی دیواره بزرگ مرجانی انجام می شود، این شگفتی طبیعت را از آسیب های جدی و گسترده محافظت می نماید. به این ترتیب این دیواره دیدنی و باشکوه که یکی از عجایب هفتگانه طبیعی جهان است، برای نسل های آینده باقی می ماند.

حقایقی جالب درباره دیواره بزرگ مرجانی

این دیواره یکی از مقاصد محبوب جهانگردی است که سالانه میزبان بیش از دو میلیون جهانگرد است.

صنعت جهانگردی سالانه در حدود پنج تا شش میلیارد دلار استرالیا، عایدی برای این ناحیه دارد.

دیواره بزرگ مرجانی یک تفریحگاه محبوب برای خانواده ها و بچه ها است.

دیواره بزرگ مرجانی چقدر بزرگ است؟

این دیواره، بزرگ ترین سیستم آب سنگی جهان است و از بیش از 2900 آب سنگ منفرد تشکیل شده است.

این مجموعه، بیش از 900 جزیره دارد که در طولی برابر با 2600 کیلومتر قرار گرفته اند.

وسعت دیواره بزرگ مرجانی از مجموع مساحت استان های تاسمانی و ویکتوریا، بیشتر است. بعلاوه از مجموع مساحت انگلستان، هلند و سوئیس بزرگ تر است. وسعت این دیواره تقریبا نصف مساحت تگزاس است.

چه تعداد گونه جانوری متفاوت در دیواره بزرگ مرجانی زندگی می نمایند؟

سی گونه نهنگ، دلفین و گرازماهی در این منطقه ثبت شده است. شش گونه ازلاکپشت های دریایی برای فراوری مثل این ناحیه را انتخاب می نمایند. 215 گونه پرنده شامل 22 گونه پرنده دریایی و 32 گونه پرنده ساحلی به این آب سنگ سفر می نمایند یا در جزایر آن لانه می نمایند. 17 گونه مار دریایی و بیش از 1500 گونه از ماهیان در دیواره بزرگ مرجانی زندگی می نمایند.

در حدود ده درصد از تمام گونه های ماهیان جهان را می توانید تنها در دیواره بزرگ مرجانی پیدا کنید. حداقل 330 گونه از کوزه داران (رده ای از جانوران بی مهره دریازی) در این بخش وجود دارد.

این دیواره بزرگ مرجانی در سال 2002 با پدیده سفید شدن مرجان ها به طور جدی روبرو شد، به طوری که بیش از نیمی از آبسنگ، سفیدشدگی مرجان ها را تجربه کرد.

دیواره بزرگ مرجانی مساحتی در حدود 350 هزار کیلومترمربع و طولی برابر با 2300 کیلومتر در مجاورت خطوط ساحلی کوئینزلند دارد. این مساحت برابر با 70 میلیون زمین فوتبال یا مساحت کشور ژاپن است.

این دیواره تنها ساختار زنده در جهان است که از فضا قابل مشاهده است.

بیش از 400 گونه از مرجان های جهان یعنی یک سوم از انواع مرجان در دیواره بزرگ مرجانی وجود دارند.

دیواره مرجانی سالی 5/1 سانتیمتر رشد می نماید و خود را با شرایط محیط وفق می دهد.

دیواره بزرگ مرجانی علاوه بر اینکه یکی از عجایب هفتگانه طبیعی جهان است، در سال 1981 به عنوان میراث جهانی یونسکو شناخته شده است.